Translate

Ο Τροχός του Κουκουζέλη

Ο Τροχός του Κουκουζέλη
"Ο κοπιάσας εν τούτω μάλλον ωφεληθήσεται". Στον τροχό του Ιωάννη Παπαδόπουυλου Κουκουζέλη(14ος αι.) παρουσιάζεται ο τρόπος που κινούνται οι ήχοι αλλά και πως μπλέκονται-αλληλοπροσαρμόζονται μεταξύ τους στις ίδιες χορδές στο πεντάχορδο σύστημα των πέντε ομόκεντρων κύκλων. Έτσι από τους τέσσερις ήχους και τους τέσσερις πλαγίους, βάσει των συμφωνιών τετραχόρδου και πενταχόρδου, παράγονται πολλοί συνδυασμοί και χρόες

e-Μονόχορδο

e-Μονόχορδο
Πρόγραμμα για την παρουσίαση και αναπαραγωγή των διαστημάτων της Ελληνορωμαϊκής μουσικής.
Από το Blogger.
Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2014

Σχόλιο Ευάγγελου Σολδάτου στην διάλεξη του Καθ. Αχιλλέα Χαλδαιάκη, "Το δίπολο Θεωρίας-Πράξης", 20.2.2014

Θεώρησα χρήσιμο να σχολιάσω την διάλεξη του κυρίου καθηγητή για να φωτίσω και με τον δικό μου τρόπο κάποια σημεία στα οποία έχω διαφορετική προσέγγιση.
Την διάλεξη του Καθ. Αχ. Χαλδαιάκη με τίτλο "Το δίπολο Θεωρίας-Πράξης" που έγινε στις 19.2.2014 μπορείτε να βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο:
Blod | Χαλδαιάκης Αχιλλέας | Βυζαντινή μουσική (Πρώτη ομιλία)

Η παρουσίαση του κυρίου καθηγητή Αχιλλέα Χαλδαιάκη μας έδειξε την βασική πορεία του τροχού, πως κινούμαστε για να ανεβούμε δεξιόστροφα βρίσκοντας τους κυρίους ήχους και πως κινούμαστε για να κατεβούμε αριστερόστροφα βρίσκοντας τους πλαγίους ήχους.
Έδειξε επανειλημμένως για διάφορες περιπτώσεις την διαφορά παραλλαγής και μετροφωνίας με ανάλογες ασκήσεις πάνω στον τροχό του Κουκουζέλη από περιγραφές της προθεωρίας της παπαδικής αλλά και του Πλουσιαδηνού. Έδειξε έτσι την βασική-φυσική εύρεση των ήχων και των ονομάτων αυτών. 
Ο τροχός κατά την άποψη μου δεν έχει μόνο αυτήν την στατική λειτουργία, μιας αναπαράστασης των θέσεων των ήχων. Ο τροχός γυρίζει και οι ήχοι πέφτουν ο ένας στον άλλο όπως φαίνεται στον μεγάλο τροχό του Κουκουζέλη. Αυτή η συμπεριφορά του τροχού γίνεται περισσότερο κατανοητή από τις περιγραφές του Ιωάννη Πλουσιαδηνού στο σχήμα που ονομάζει Σοφωτάτη Παραλλαγή, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από την ερμηνεία του τροχού του Κουκουζέλη. Έχω παρουσιάσει κάποια πράγματα πάνω σε αυτά κατά καιρούς στο φόρουμ "Ψαλτολόγιον" αλλά και σε συνέδρια.  Περισσότερα μπορείτε να δείτε στο blog μου εδώ

Στο 54':15''/διαφάνεια 50 λέει ο κ. καθηγητής:
""Πάσα τριφωνία τον εαυτόν ήχον ποιεί" αυτό που καταλαβαίνουμε τι είναι; πρέπει να βάλουμε τον τροχό και να διαβάσουμε τον τροχό ώστε να καταλάβουμε ότι από τον τρίτο πρέπει να ανέβω τρεις φωνές, όπου θα βρω δεύτερο και από τον δεύτερο να κατέβω τρεις φωνές όπου θα βρω και πάλι τρίτο[...]από κάθε ήχο αν ανέβω τρεις και κατέβω τρεις βρίσκω τον ίδιο ήχο" 

Σύμφωνα με τα άνω αναρωτιέμαι: Τι θα μπορούσε να βρω δηλαδή εκτός από βαρύ και πρέπει να βάλουμε τον τροχό κάπως ώστε να έχω δεύτερο τρεις φωνές πάνω από τον βαρύ και γυρνώντας άλλες τρεις να βρω πάλι βαρύ; αν ανεβώ 6 φωνές θα βρω στην έκτη τον πρώτο και αν γυρίσω 6 φωνές πίσω υπάρχει περίπτωση να έχει φύγει ο βαρύς από την θέση του;! Πρέπει να βάλω κάπως τον τροχό ή να ορίσω κάποιον κανόνα που να μου το επιβάλλει..;!; 
Με την λογική αυτή κατά το "Πάσα τριφωνία τον εαυτόν ήχον ποιεί" θα πρέπει και πάσα 6φωνία τον εαυτόν ήχο να ποιεί και πάσα 9φωνία 20φωνία κοκ...τον εαυτόν ήχον!!!!!!

Ο κανόνας  "πάσα τριφωνία τον εαυτόν ήχον ποιεί" ή μέτρο της διπλοπαραλλαγής όπως ο Πλουσιαδηνός τον ονομάζει, όπως εγώ το καταλαβαίνω δεν σημαίνει αυτό που λέει ο κύριος καθηγητής. Για το τι σημαίνει μας εξηγεί ο Χρύσανθος στο θεωρητικό του στο κεφάλαιο ΙΑ στα "Περί τριφωνίας". Συγκεκριμένα στην παράγραφο 88 λέει: "Εψάλλετο δε η Τριφωνία εν μεν αναβάσει ούτω νεαγιε ανανες νεανες νανα ανανες νεανες νανα ανανες, και ούτω καθεξής επαναλαμβάνουσα τας αυτάς λέξεις και αφήνουσα τον άγια. Μετά στην §89 μας δείχνει τις διπλές μαρτυρίες που βρίσκονται στις επί τω βαρύ τριφωνίες των κυρίων ήχων, δηλαδή των πλαγίων. Διπλές μαρτυρίες διότι άλλον ήχο βρίσκεις με την παραλλαγή του τροχού και άλλον κατά τριφωνία. Έτσι οι ήχοι αναμειγνύονται μεταξύ τους όπως μας δείχνει κι ο Πλουσιαδηνός στην Σοφωτάτη Παραλλαγή(§92).
σχ. 1 Σοφωτάτη Παραλλαγή Ιωάννη Πλουσιαδηνού

Χρονικά ο κανόνας αυτός του "πάσα τριφωνία τον εαυτόν ήχον ποιεί" δεν πρέπει να είναι νέα προσέγγιση του 14ου-16ου αιώνα όπως μας λέει ο κύριος καθηγητής αλλά παλαιός(το λέει άλλωστε ο ίδιος ο Πλουσιαδηνός: "παλαιός τούτος κανόν"). Ο Μανουήλ Βρυέννιος(14ος αι.) μας αριθμεί τους ήχους όχι ανά πεντάχορδο αλλά ανά τετράχορδο(τριφωνία) όπως ακριβώς συνήθιζαν οι αρχαίοι στο τέλειο μείζων σύστημα με συνημμένα τετράχορδα (την αντιστοίχηση των ήχων κάνει κατά τον Κλαύδιο Πτολεμαίο). Ο κανόνας αυτός λοιπόν της κατά  τριφωνία επανάληψης των ήχων είναι πολύ παλαιός και έτσι ακριβώς τον περιγράφει ο Βρυέννιος στα Αρμονικά του.
  • Ανάλυση παραδείγματος: 



 Στο παράδειγμα της θεωρητικής απόφανσης του Πλουσιαδηνού στο 57':20''/διαφάνεια 53 δεν συμφωνώ με το κομμάτι του σχεδιαγράμματος της σοφωτάτης παραλλαγής που ο καθηγητής απομονώνει και δεν συμφωνώ με τον τρόπο που το εξηγεί, το βλέπετε στο κάτω σχήμα 2: 
σχ. 2 επιλογή άποψης καθ. Χαλδαιάκη


Το κομμάτι που θεωρώ ότι περιγράφεται εδώ είναι το τέταρτο, αυτό του οίκου του πλαγίου του τετάρτου (κάτω δεξιά) κι όχι το τρίτο του οίκου του βαρέως που επέλεξε [βλέπε σχήματα 1 και 3]. 

Ο Πλουσιαδηνός είναι σαφής: "Ευρήσεις γαρ εν τω οίκω του πλαγίου του τετάρτου τον αυτόν και τρίτον και μέσον δεύτερον". Ο δεύτερος  βρίσκεται μας λέει μαζί με τον πλάγιο του τετάρτου και με τον τρίτο και στην θέση αυτή ονομάζεται μέσος δεύτερος! Στις επόμενες σελίδες μας εξηγεί ότι δύο φωνές κάτω του δευτέρου ήχου βρίσκουμε τον πλάγιο του τετάρτου τον λεγόμενο μέσο δεύτερο (νεανές):

Αυτή η μαρτυρία του Πλουσιαδηνού είναι πολύ σημαντική διότι βλέπουμε πως ακριβώς ο πλάγιος του τετάρτου συνυπάρχει με τον δεύτερο ήχο τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα ανά διφωνία. Έτσι από τον δεύτερο ήχο (ο οποίος είναι και πλάγιος του τετάρτου) τρείς φωνές απάνω βρίσκεις τον τρίτο ήχο(δεξί παρακλάδι [από δε του μέσου δευτέρου, ήγουν του νέανες, ευρίσεις τρίτον τρείς φωνάς αριθμίσας]   ) και πάνω από τον τρίτο (ο οποίος είναι και δεύτερος) τον δεύτερο ήχο(αριστερό παρακλάδι[..ώστε από μεν του τρίτου τριφωνίαν ποιήσας ευρίσεις δεύτερον]). 
σχ. 3 Επιλογή άποψη Ε. Σολδάτου


Φαίνεται λοιπόν εδώ η σχέση της διατονικής κλίμακας με την χρωματική και η όμοια διφωνία (ίδιου συνολικά μεγέθους διφωνία) κατά την οποία αναπτύσουν το μέλος τους αυτοί οι ήχοι. 
Οι περιπτώσεις του τρίτου ήχου που αφορούν αυτήν την περίπτωση της σοφωτάτης παραλλαγής είναι των εξαποστειλαρίων σε γ ήχο όπως το "Απόστολοι εκ περάτων" ή τα μέλη που παρουσιάζονται σαν τρίφωνος πλάγιος του τετάρτου όπως "Ιδού ο Νυμφίος", "Ότε οι ένδοξοι μαθηταί", "Υγράν διοδεύσας" κ.α. Έτσι όλα αυτά τα μέλη του τρίτου του πλ τετάρτου και του δευτέρου αν ψαλλούν από την αυτήν βάση έχουν κοινούς δεσπόζοντες φθόγγους
πχ αν ψάλλω πλ τέταρτο από τον βου του δευτέρου στον ίδιον δι  θα βρίσκεται (ο δεύτερος της διφωνίας του πλ δ) όπως και ο δεύτερος. Αν ψάλλω εξαποστειλάρια τρίτου ήχου και δευτέρου από την αυτήν βάση ο δι θα πάει στον γα και ο ζω στον κε.
Αυτή λοιπόν είναι η σημασία κατ' εμέ των περιγραφών του Πλουσιαδηνού: η προσαρμογή(-παραλλαγή) των ήχων μέσα σε άλλους ήχους.

Τέλος θα ήθελα πιο σφαιρική κάλυψη του θέματος σε όσα αφορά τον πόλο "Πράξη" και την ερμηνεία της. Ο κ. καθηγητής περιορίστηκε μόνο στην ερμηνεία της δικής τους χορωδίας χωρίς να αναφέρουν ηχητικά παραδείγματα παραδοσιακών ψαλτών, χωρίς να μας δείξει τα όποια φαινόμενα της παραλλαγής και του μέλους που παρατηρούνται σε αυτούς και να τα αναλύσουν. 

6 σχόλια:

  1. Ως συνηθως, ΣΑΦΗΣ, φιλτατε Ευαγγελε. Δια την προ τελευταιαν παραγραφον, βαλε μας κι ενα σχεδιαγραμματακι, σε παρακαλω. Παρ ολον οτι ομιλουμε δια διατηματα, εχεις ΑΨΩΓΟΝ διπλον χρονον. Λοιπον, οτι και να γραφουν η να τραγουδανε οι ΦΑΛΤΣΟΙ, εγω ΕΣΕΝΑ πιστευω ως προς τα παλαιογραφικα.... να μας τα βγαλεις και Θεωρικτικο: H ΕΜΠΡΑΚΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ της του ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ Θεωριας βασει της ΠΡΟΦΟΡΙΑΑΚΗΣ ΠΑΡΑΔΩΣΕΩΣ,,, Οι μοθσικολογοιμ το ψωμακι τους βγαζουν. Εσυ εισαι ΨΑΛΤΗΣ και ΕΠΙΣΤΗΜΟΝ, ΚΑΛΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. @ Iakovou. Δεν είναι ΨΑΛΤΗΣ κι ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ο άλλος; Χαχαχα, καλό!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Εσυ παντως δεν εισαι νοημων

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Οι χαρακτηρισμοί παρακαλώ να λείπουν, από όλους και από τον Γεώργιο και από τον ανώνυμο. Αν έχετε να σχολιάσετε κάτι πάνω στο θέμα του καθηγητή ή τα δικά μου σχόλια κάντε το.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Γίνεται λόγος για θεωρητικούς του Βυζαντίου. Θα ήθελα να ρωτήσω που βρήκατε να ομιλούν περί "τρόχου" (ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ); Μιλάτε για κανόνιο ήχων και αναφέρετε διαστήματα. Βρίσκετε τον Ανανες στον ΄δι στον πα και στον κε (διάστημα 4ης και 5ης απόσταση). Με όρους Χρυσάνθου δεν θα εξηγήσετε ποτέ τι είπαν Βυζαντινοί και τους Αρχαίοι. Διαλέξτε ή Πλουσιαδηνό ή Χρύσανθο και τα δυο μαζί δεν γίνεται.
    Θανάσης Σταυρόπουλος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Κύριε Θανάση Σταυρόπουλε, ο Τροχός δεν είναι "ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ". ΟΙ παλαιοί διδάσκαλοι, Κουκουζέλη και Πλουσιαδηνό, στους οποίους παραπέμπει ο Χρύσανθος (βλέπε κεφάλαια Ι΄ περί τινών ιδιωμάτων του τροχού και ΙΑ΄ περί Τριφωνίας), αναφέρουν περί παραλλαγής και έχουν το σχήμα του τροχού. Πάνω στο σχήμα του τροχού εξήγησε ο Κουκουζέλης πως λειτουργεί το Πεντάχορδο σύστημα το οποίο απαιτεί οι ακριανοί φθόγγοι να ποιούν συμφωνία (2/3). Διαφωνώ με τον απόλυτο τρόπο που με αναγκάζετε να σκεφτώ. Κατά την γνώμη μου οι απαντήσεις στα μουσικά θέματα δεν είναι σε έναν μόνο θεωρητικό, δεν ξεχωρίζουμε ή τον έναν ή τον άλλον ή αρχαίους ή Χρύσανθο. Έχοντας σαν βάση την φωνητική παράδοση και διαβάζοντας από τον Χρύσανθο και την επιτροπή του 1881 προς τα πίσω ακολουθούμε την ροή της ιστορίας της μουσικής η οποία μας οδηγεί στην πηγή της.

      Διαγραφή

Η Σοφωτάτη Παραλλαγή Ιωάννη Πλουσιαδηνού

Η Σοφωτάτη Παραλλαγή  Ιωάννη Πλουσιαδηνού
Η Σοφωτάτη Παραλλαγή του Ιωάννη Πλουσιαδηνού(15ος αι.) είναι ο χάρτης της μουσικής μας. Περιγράφεται πως το δια τεσσάρων σύστημα συγκαθορίζει με το δια πέντε τις ονομασίες και την ποιότητα των ήχων κατά την διπλοπαραλλαγή, πως οι συμφωνίες καθορίζουν τα διαστήματα

Κανόνιο Ε.Σολδάτου Παραλλαγής

Κανόνιο Ε.Σολδάτου Παραλλαγής
Στο κανόνιο αυτό φαίνεται ο τρόπος που έλκονται και αλλάζουν θέση οι κινούμενοι φθόγγοι και πως παραλλάσσονται σε άλλους ήχους με συνδυασμό του τροχού(πενταχόρδου) και του τετραχόρδου

Περιγραφή ιστολογίου:

Στον ιστοχώρο «Ελληνορωμαϊκή Μουσική» παρουσιάζεται η ερμηνεία του ερευνητή μουσικού και ψάλτη Ευαγγέλου Σολδάτου για την μουσική της Ρωμιοσύνης. Η θεματολογία αφορά κυρίως την ψαλτική τέχνη, την ορθή αντιστοίχιση με την αρχαία αρμονική και σημαντικές παραμέτρους οι οποίες δεν περιγράφονται από τα θεωρητικά που ακολούθησαν την Μεταρρύθμιση των τριών Διδασκάλων. Τέτοιες παράμετροι είναι η Διπλοπαραλλαγή, ο ρόλος του δια τριών συστήματος, ο τρόπος παραγωγής των διαστημάτων και η αιτιολογία του μεγέθους τους, η παραδοσιακή ερμηνεία των αχρόνων και εγχρόνων υποστάσεων, η διαίρεση του χρόνου, ο τριαδικός-διπλός χρόνος.

Συνεισφορά-Donation

Καλέστε μέσω Skype

Βρείτε μας στο Facebook:

Αρχειοθήκη ιστολογίου

Psaltologion (Ψαλτολόγιον)